Azteken

De Azteken: echte chocoholics

Een nacht lang wachten tot je taart in de koelkast is opgestijfd?

Dat is voor de echte chocolate-lover toch bijna niet te doen?! Maar als je het Foodstory filmpje net hebt bekeken, weet je dat je echt nog even geduld moet hebben voordat van die heerlijke chocoladetaart mag gaan genieten. Dus alle tijd om je even te verdiepen in de oorsprong van ‘het donkere goud’.

De geschiedenis van chocolade

Waar de geschiedenis van chocolade precies begint, is tot op de dag van vandaag niet helemaal duidelijk. Archeologen hebben nog maar kort geleden resten van cacao gevonden in een 5500 jaar oude nederzetting in Ecuador.  Daarvoor is lange tijd gedacht dat de oorsprong in Midden-Amerika lag, waar de cacaoboom rond 1500 v. Chr. voor het eerst gecultiveerd werd. Feit is dat cacao in die tijd al in verschillende culturen een belangrijke rol speelde.   

De Azteken verbonden cacao met Xochiquetzal, de godin van de vruchtbaarheid. Zij dronken een cacaodrank, xocoatl, die bitter smaakte, vaak gekruid met vanille, chilipeper en piment. De drank zou vermoeidheid tegengaan door de cafeïne, een van de bestanddelen van cacao.

De cacaobonen hadden ook een economische functie. De Azteken konden zelf geen cacao kweken door het klimaat waarin ze leefden, maar deden aan ruilhandel en de cacaobonen zelfs als betaalmiddel. Hierdoor werd de handel ervan steeds wijder verspreid. Dit veranderde toen de Europeanen aan land kwamen en het beheer van de cacaoplanten overnamen, waarna het overal naartoe werd geëxporteerd.

Azteekse vrouw
Een Azteekse vrouw maakt schuim door chocolade van het ene vat in het andere te gieten, uit de Codex Tudela.

Bittersweet

Vandaag de dag wordt chocola net als in alle andere landen door het overgrote deel van de Zuid-Amerikaanse bevolking in allerlei vormen genuttigd. In een aantal dorpen wordt de chocoladrank nog op traditionele wijze bereid en in de regio verhandeld.  Het Azteekse rijk dat precies 500 jaar geleden, in 1521 abrupt eindigde, was het grootste dat Midden-Amerika ooit had gezien. In dit gebied dat delen van Mexico, Guatemala, Honduras, Belize en El Salvador omvat, bloeiden en verdwenen tussen 1500 voor en 1500 jaar na Christus talloze culturen en rijken. Geholpen door inheemse geallieerden en door uit Europa meegenomen ziektes, was het de Spanjaard Hernán Cortés die in 1521 de machtige Azteekse beschaving ten val bracht.   

Cacao gedronken op rituele wijze, uit de Codex Borgia
Cacao gedronken op rituele wijze, uit de Codex Borgia.

Het was deze Spaanse conquistador die als eerste Europeaan met chocolade in aanraking kwam, aan het hof van de Azteekse keizer Montezuma. In 1568 schreef Bernal Díaz del Castillo, die Cortés vergezelde bij de verovering van Mexico, over deze ontmoeting: 

“Van tijd tot tijd schonken zij hem (Montezuma) in bekers van zuiver goud een bepaalde drank gemaakt van cacao. Er werd gezegd dat het macht gaf over vrouwen, maar dit heb ik nooit gezien. Ik heb wel gezien dat ze meer dan vijftig grote kannen cacao met schuim erin brachten, en hij dronk er wat van, waarbij de vrouwen hem met grote eerbied bedienden.”

Montezuma
Hernan Cortés, anonieme kunstenaar

Na de Spaanse verovering van de Azteken werd chocolade ook in Europa ingevoerd. Door de bittere smaak gebruikte men het in eerst instantie alleen als medicijn. Toen er eenmaal suikerriet en honing aan werden toegevoegd, werd het snel razend populair. Binnen honderd jaar kreeg chocolade voet aan de grond in heel Europa.

Meer weten over de Azteken? Dit jaar opent in Museum Volkenkunde te Leiden een grote AZTEKEN-tentoonstelling. Abonneer je op de speciale Azteken-nieuwsbrief en blijf op de hoogte!

Om blijvend van te genieten

Op deze vaas zie je twee dierfiguren afgebeeld: een buidelrat en een hert. De buidelrat heeft zwart omrande ogen, een soort sjaal om de hals en een kale grijpstaart met vlammen. Volgens verschillende mythen zou deze het vuur aan de mensheid gebracht hebben. Waarschijnlijk waren dit soort vazen statussymbolen en waardevolle geschenken van heersers aan hoge functionarissen. Deze vaas is vermoedelijk als grafgift meegegeven, bedoeld om er een lekkere cacao uit drinkend het leven na de dood mee te veraangenamen.  

RV-5273-1 Aardewerken vaas uit Mexico, Yucatán, Campeche, 600-900 na Chr.
RV-5273-1 Aardewerken vaas uit Mexico, Yucatán, Campeche, 600-900 na Chr.

De buitenwand van deze kom is versierd met twee horizontale banden met gliefen. De tekst beschrijft onder andere dat de inhoud van deze kom, vermoedelijk een soort chocoladedrank, bereid was met ‘kakaw’ (cacao) uit Ho’ Kab.

Alay t'abayich utz'ibal, yuk'ib ta yutal ho' kab kakaw” oftwel “Hier werd het schrift ingewijd, het is de beker voor voeding van Ho' Kab cacao" . Ho' Kab is de oorspronkelijke naam voor de archeologische vindplaats Naranjo, in Guatemala.

RV-5058-4 Aardewerken kom, Mexico, 300-900 na Chr.

Een heerlijke schuimlaag

Deze cacaokloppers van pijnbomenhout worden gebruikt bij het bereiden van taxcalate, een populaire drank in Chiapas, Mexico. Gemaakt uit geroosterde graankorrels en cacaobonen die worden fijngewreven en met water vermengd, waaraan suiker wordt toegevoegd. Soms worden er ook bepaalde bloemen doorheen gemengd, wat het geheel een roodachtige kleur geeft. De Azteken gebruikten dit soort houten kloppers niet alleen om te zorgen voor een mooie schuimlaag maar om de cacao luchtig mee te kloppen. Die luchtigheid werd gezien als een van de belangrijkste kwaliteiten waar de drank aan moest voldoen, dus goed kloppen was een vereiste!

TM-3357-43  en TM-3401-37 Pijnboomhouten cacaokloppers, Mexico, voor 1964
TM-3357-43 en TM-3401-37 Pijnboomhouten cacaokloppers, Mexico, voor 1964.